Akademia Sztuk Pięknych w Pradze powstała dzięki decyzji Towarzystwa Patriotycznych Przyjaciół Sztuki w roku 1799. Nauka na niej rozpoczęła się w roku 1800, a jej pierwszym dyrektorem został rodowity Salzburczyk, długo mieszkający w Pasawie, Josef Bergler młodszy (1753–1829). Bergler zobowiązał się uczyć przyszłych artystów rysowania według modeli, co było wówczas powszechną praktyką. Przekazywał swoim uczniom wiedzę z malarstwa nie tylko mitologicznego, religijnego i historycznego, ale również portretowego. Od roku 1806 nauczanie na Akademii zostało rozszerzone o malarstwo pejzażowe.
Szkołą pejzażu kierował profesor Karel Postl (1769–1818) od 1806 roku przez jedenaście lat. Pracownia pejzażowa mieściła się na trzecim piętrze Pałacu Vrtba przy ulicy Celetná. Postl nawet podniósł poziom dotąd mało postępowej pracowni graficznej. Połączenie graficznej widokówki z czeskim pejzażem przełomu XVIII i XIX wieku w dużym stopniu wpłynęło na kształtowanie się nowego spojrzenia na tę dziedzinę. Swoich uczniów wychowywał w duchu tworzenia idealnie komponowanego pejzażu, zaczerpniętego od francuskich klasyków XVII wieku i epokowego empiru. Studenci malowali według rytownictwa niemieckich pejzażystów późnego klasycyzmu. Wzorem byli dla nich również Holendrzy XVII wieku. Nauka polegała głównie na odrysowywaniu rysunków nauczyciela i prac innych mistrzów, co było wówczas standardem na wszystkich europejskich akademiach. Po śmierci Postla pracownia pejzażowa przez pewien czas przestała istnieć, została reaktywowana dopiero przez Antonína Mánesa w roku 1836.
Romantycznie zabarwiony pejzaż, jaki znamy na przykład z dzieł Antonína Mánesa, był zazwyczaj inspirowany ówczesną popularnością nauk Jeana-Jacquesa Rousseau o przebywaniu człowieka w naturze, co wpływa także na psychikę. Na obrazach często przedstawiano postać pielgrzyma uchwyconą w idyllicznych dolinach przy górskich wodospadach lub niedaleko ruin zamków. Kładziono nacisk na związek człowieka z naturą oraz na przemijający charakter ludzkiego bytu w powiązaniu z naturą, która w porównaniu z człowiekiem jest wieczna. Ten typ pejzaży nie był już malowany wyłącznie w pracowni, lecz częściowo także bezpośrednio w plenerze.
Rozwój malarstwa pejzażowego w drugiej połowie XIX wieku podążał dwoma nurtami – romantyzmu i realizmu. Romantyczne pejzaże uosabiał Joseph Maximilian Haushofer (1811–1866), który przybył do Pragi w połowie lat 40. z Monachium. W swoich pracach inspirował się swoją ojczyzną – bawarskim wyżynem z tamtejszymi jeziorami. Po śmierci Antonína Mánesa Haushofer prowadził szkołę pejzażu (1845–1866). W tym czasie wychował wielu naśladowców pracujących w podobnych malarskich intencjach (np. Alois Bubák, Bedřich Havránek, Hugo Ullik czy Julius Mařák).
Po śmierci Haushofera pracownia pejzażowa została zamknięta, a kolejne nauczanie wznowiono dopiero w 1887 roku, gdy na czele szkoły pejzażu stanął Julius Mařák (1832–1899). Jego uczniowie, m.in. František Kaván, Antonín Slavíček, Otakar Lebeda, Antonín Hudeček i inni, opuścili pracownię i zaczęli malować w plenerze, starając się uchwycić atmosferę danego miejsca. Silny wpływ Juliusza Mařáka stopniowo zanikał i w latach 90. XIX wieku został zastąpiony zupełnie nowym, typowo francuskim podejściem do malarstwa pejzażowego pod wpływem Antonína Chittussiego (1847–1891), inspirowanego szkołą barbizońską. Otworzyły się drzwi impresjonizmu w czeskim malarstwie pejzażowym.
Od początku XX wieku sytuacja w czeskim malarstwie pejzażowym uległa radykalnej zmianie. Twórczość artystów nowych, głośnych nazwisk była pod wpływem różnorodnych kierunków sztuki nowoczesnej, które przenikały do Czech z różnych części Europy. Nie można już mówić o czystych szkołach pejzażowych, jak to miało miejsce za czasów Josepha Maximiliana Haushofera czy Juliusza Mařáka. Centrum nowych tendencji malarskich przestała być Akademia. Nowe artystyczne dążenia realizowały się poza nią. Powstały samodzielne stowarzyszenia (np. Osma), zrzeszające artystów o podobnych poglądach artystycznych.
Czeską scenę artystyczną przełomu lat 30. i 40. XX wieku istotnie wpłynęło powstanie Grupy 42 i grupy Ra. Członkowie tych zrzeszeń postrzegali pejzaż przede wszystkim przez pryzmat miasta i rozwoju cywilizacji. Dowodem tego są np. dzieła Františka Hudečka, Kamila Lhotáka czy Františka Grosse.
W czeskim malarstwie końca lat 40. następowało rozproszenie kierunków i stylów artystycznych. W latach 50. scena artystyczna rozwijała się w duchu oficjalnie przyjętego realizmu socjalistycznego. Odwilż nastąpiła dopiero dziesięć lat później, kiedy nasze granice artystyczne ponownie otworzyły się na świat. Dowodem tego była twórczość w duchu abstrakcji i informelu. W latach 70. motywy pejzażowe przetwarzano nie tylko na bazie abstrakcji, ale także nowych kierunków. Do samej twórczości w znacznym stopniu zaczęły wkraczać elementy improwizacji i przypadku.
Jiří Jůza
